"Τα πανηγύρια αυτά έχουν πολυσύνθετο χαρακτήρα: ιστορικό, θρησκευτικό, κοινωνικό. Την αρχή τους τη βασίζουν στην ανάμνηση κάποιου γεγονότος τοπικής ή ευρύτερης ιστορικής αξίας. Τα μεγαλύτερα πανηγύρια που αποτελούν και πυρήνες των υπολοίπων είναι του Αη-Συμιού στο Μεσολόγγι και της Αγι’-Αγάθης στο Αιτωλικό."

Ενδυμασία αρματωμένων

Eπειδή τα δύο κυριότερα πανηγύρια, αυτό του Αη Συμιού και αυτό της Αγι΄Αγάθης έχουν διαφορά στην ενδυμασία, σας παρουσιάζουμε δύο διαφορετικά κείμενα. Με βάση αυτά τα δύο πανηγύρια στηρίζονται και τα υπόλοιπα πέντε.

Τα ρούχα και τα άρματα του Αη-Συμιώτη δεν έχουν τα όμοια τους σε κανένα ανάλογο πανηγύρι πουθενά στην Ελλάδα. Το άσπρο, το κόκκινο και το μαύρο της μεσολογγίτικης ντυμασιάς, σε συνδυασμό με το ασημί της αρματωσιάς, δίνει αέρα επιβλητικότητας και λεβεντιάς. Τα ρούχα αυτά είναι τα περισσότερα φτιαγμένα στα γιαννιώτικα εργαστήρια λαϊκής τέχνης και τα περισσότερα είναι κειμήλια παλιών μεσολογγίτικων οικογενειών.

Η φορεσιά των αρματωμένων αποτελείται από τα εξής ρούχα και με τη σειρά που φοριούνται:


Σκάλτσες ή κάλτσες: Κατασκευάζονται από άσπρο βαμβακερό και σκεπάζουν τα πόδια από τον αστράγαλο ως τη μέση.

Σκαλτσοδέτες ή καλτσοδέτες: Έχουν χρώμα μαύρο και δένονται ακριβώς στο γόνατο. Καταλήγουν στη γάμπα με μικρή μαύρη φούντα.

Πουκάμισο: Είναι άσπρο, χασεδένιο με μανίκια πλατιά, πολύ ανοιχτά μπροστά και σουφρωμένα στο πάνω μέρος. Ο γιακάς είναι μικρός και χωρίς μύτες. Στο στήθος γίνονται δίπλες ή πιέτες. Κάθε αρματωμένος έχει τρία πουκάμισα. Το πρώτο για το πανηγύρι, το δεύτερο το φοράει στο μοναστήρι για τη θεία λειτουργία και το τρίτο για το τρισάγιο στο ιστορικό νησί της Κλείσοβας.


Ντουλαμάς: Επενδύτης από μαύρη τσόχα που φτάνει έως πάνω από το γόνατο. Τα σπιλιά του (μανίκια) είναι κολλημένα στην πλάτη, ανοιγμένα με κόκκινα σειρίτια, που εσωτερικά έχουν κόκκινη τσόχα. Κόκκινη είναι και η φόδρα του.


Σελάχι: Κατασκευάζεται από δέρμα και έχει 3-5 θήκες, στις οποίες οι αρματωμένοι βάζουν ορισμένα όπλα (κουμπούρια, μαχαίρια, κάμα, χαρμπί, πολύχρωμα μαντίλια, γαρδένιες, γαρίφαλα). Δένεται στη μέση του αρματωμένου με λουρίδα και είναι καλοκεντημένο.

Σκούφια: Έχει χρώμα μαύρο ή κόκκινο. Είναι φτιαγμένη από μεταξωτό ύφασμα και στολίζεται με μεταξωτά χάρσια, που ράβονται με μπερσίμι.

Τσαρούχια: Είναι τα παπούτσια του αρματωμένου. Κατασκευάζονται από δέρμα ζώων και στις μύτες έχουν μαύρες φούντες. Έχουν χρώμα μαύρο ή κόκκινο.

Τα άρματα δίνουν ξεχωριστή ομορφιά. Αρκετά απ’ αυτά είναι κειμήλια και φυλάγονται στα εικονίσματα. Αυτά που φορούν οι αρματωμένοι στο πανηγύρι είναι τα εξής:


Κιουστέκι: Ασημένιο κόσμημα που φοριέται στο στήθος πάνω από τον ντουλαμά σε σχήμα χιαστί με πολλές ασημένιες αλυσίδες. Οι τέσσερις άκρες θηλυκώνονται στους ώμους και στις μασχάλες. Τα πιαστήρια του έχουν σχήμα δικέφαλου αετού και στο κέντρο του έχει μία στρογγυλή ή τετράγωνη πλάκα σκαλιστή με παραστάσεις Αγίων, κυρίως του Αγίου Γεωργίου.

Φυσεκλίκι: Έχει σχήμα τριγωνικό φτιαγμένο από δερμάτινες λουρίδες και καταλήγει σε μια ασημένια παλάσκα. Το φορούν στο δεξί πάντα πλευρό και το δένουν με ζώνη από τη μέση. Αποτελείται από 3-5 σειρές στρογγυλά ή ρομβοειδή γαντζούδια στολισμένα με κόκκινες πέτρες.

Σουγιάς ή ασημοσουγιάς: Σκεπάζει το κάτω μέρος από τον ντουλαμά και είναι ασημένιος. Έχει ένα παράξενο εξάγωνο δίσκο στο κέντρο, που εικονίζονται παρα¬στάσεις Αγίων. Συγκρατείται από τρία πιαστήρια. Τα δύο θηλυκώνονται στη μέση και το τρίτο καρφώνεται στη ζώνη. Εικονίζονται πάντα Άγιοι, που προστάτευαν τους πολιορκημένους και είναι όλα στολισμένα μ’ ασημένια φλουριά.

Παλάσκες: Είναι ασημένιες και στερεώνονται από τη ζώνη του σελαχιού στο πίσω μέρος. Σ’ αυτές οι κλέφτες κι αρματολοί έβαζαν τα φυσέκια και τα βόλια για το καριοφίλι.

Πάλα: Σπαθί κυρτό και πλατύ που συμπληρώνει την αρματωσιά κυρίως των καπεταναίων και δένεται στο πλευρό.

Χαρμπί ή μασάκι: Είναι ασημένια βέργα με κυλινδρικό θηκάρι και χρησίμευε για το γέμισμα της πιστόλας. Το κρεμούν στο σελάχι.

Κάμα: Δίκοπο μαχαίρι ίσως ινδικής καταγωγής.

Κουμπούρι ή Πιστόλα: Είναι ασημένιο με πολλά στολίδια και έχει μία κάνη. Τοποθετείται στο σελάχι.

Την αρματωσιά συμπληρώνουν διάφορα μαχαίρια με ασημένια σκαλισμένη θήκη.

Απο το βιβλίο του Αρ. Καβάγια «Στο Πανηγύρι τ’ Αη-Συμιού – Με το νταούλι & με το Ζουρνά» 2005
------------------------------------------------------------------

Ενδυμασία (φορεσιά)- Τσαπράζια – Άρματα

Μεγάλο ενδιαφέρον στη γενική διαδικασία του πανηγυριού της Αγι' - Αγάθης, παρουσιάζει ‘’το αρμάτωμα‘’ των πανηγυριστών. Το να ‘’ντυθεί αρματωμένος‘’ κάποιος σημαίνει να φορέσει όλα εκείνα που φορούσαν οι ηρωικοί αγωνιστές του 1821. Έτσι λοιπόν απαραίτητο συμπλήρωμα του αρματωμένου είναι η φορεσιά και η αρματωσιά. Το άσπρο και το μαύρο της αιτωλικιώτικης φορεσιάς σε συνδυασμό με το ασημί της αρματωσιάς δίνει αέρα επιβλητικότητας και λεβεντιάς.

Η ενδυμασία (φορεσιά)
Τα μέρη της ενδυμασίας με τη σειρά που φοριούνται απ’ τους αρματωμένους είναι: 
1. Οι κάλτσες ή σκάλτσες: Είναι άσπρες βαμβακερές και σκεπάζουν τα πόδια απ’ τον αστράγαλο ως τη μέση. 
2. Οι καλτσοδέτες:Ακριβώς πίσω και κάτω από το γόνατο δενόταν με πολύ τέχνη μια πλατιά λωρίδα πλεχτή, μαύρη ή καφέ, η καλτσοδέτα, που τέλειωνε σε γαϊτάνι και αυτό σε φούντα. 
3. Η κορμοφανέλλα: Η κορμοφανέλλα φοριόταν κατάσαρκα και παλιότερα ήταν ολόλευκη. Μονάχα στη άκρη στο μανίκι κεντιόνταν με κεντίδια μαύρα, γαλάζια ή κόκκινα. Σήμερα αυτή αντικαταστάθηκε από ένα βαμβακερό μακρυμάνικο μπλουζάκι άσπρο ή μαύρο.
4. Το πουκάμισο: Πάνω από το μπλουζάκι ο αρματωμένος φοράει το φαρδυμάνικο λευκό πουκάμισο ή κάμσο. Οι αρματωμένοι συνηθίζουν να γυρίζουν τα μανίκια και να τα πιάνουν με παραμάνες απ’ την κορυφή του ώμου αρματωμένου. 
5. Η φουστανέλα: Η φουστανέλα αποτελείται από δύο φύλλα και κάθε φύλλο από σαράντα περίπου μάνες δηλ. διακόσια σαράντα λαγγιόλια, σύνολο τετρακόσια ογδόντα και φτάνει μέχρι το γόνατο (έχει μάκρος όσο δύο πιθαμές). Τα φύλλα φοριούνται το ένα μπρος και το άλλο πίσω και ενώνονται στα πλάγια της μέσης με κουμπιά ή σιδερένιες κόπιτσες
6. Το γελέκι ή γιλέκο: Πάνω από το πουκάμισο φορούν το γιλέκο, χωρίς τα ριχτά μανίκια πίσω. Παλιότερα χρησιμοποιούσαν δύο ειδών γιλέκα: Το ανοιχτό (μπροστά) και το σταυρωτό. Φτιάχνεται από μαύρο ή μπλε μάλλινο δίμιτο ύφασμα ή από ύφασμα ευρωπαϊκό, την τσόχα . 
7. Η σκούφια: Κατασκευάζεται από μαύρο μεταξωτό ύφασμα (ατλάζι). Ο γύρος στολίζεται με μεταξωτά μαύρα ή χρυσά χάρτσια που ράβονται με μπερσίμι. 
8. Τα τσαρούχια: Είναι μαύρα με μεγάλη φούντα στη μύτη. 
9. Το σελάχι: Το σελάχι, μια θήκη από δέρμα ή από από χοντρό χαρτόνι ντυμένο με πανί δίμιτο ή χοντρό βελούδο, μπαίνει στη μέση πάνω από τη φουστανέλα και συγκρατείται από πλατειά δερμάτινη ζώνη που δένεται πίσω στη μέση.
10. Τα μαντίλια: Οι αρματωμένοι χρησιμοποιούν πέντε - έξι μεταξομάντιλα. Το ένα από αυτά το δένουν στο λαιμό και τα υπόλοιπα τα στερεώνουν στο σελάχι. 
11. Η καπνοσακούλα: Παλιότερα απαραίτητο εφόδιο κάθε αρματωμένου ήταν και μια βελούδινη χρυσοκέντημένη καπνοσακούλα, που την κρεμούσαν από τη μέση στη δεξιά μεριά. 


Τα τσαπράζια
Τσαπράζια λέγονται τα ασημένια κοσμήματα της φορεσιάς. Σήμερα έχουν αντικατασταθεί από μπρούντζινα επιχρυσωμένα. Αυτά είναι :
1. Το σταυρωτό κιουστέκι: Είναι ιδιότυπο αλυσιδωτό και πολύπλοκο εξάρτημα της φορεσιάς. Αποτελείται από μια τετράγωνη ή στρογγυλή πλάκα στο κέντρο και τέσσερις τριγωνικές πλάκες στις άκρες. Στερεώνεται χιαστί στο στήθος του αρματωμένου. 
2. Η ασ(η)μοσουγιά ή σουγιά: Είναι και αυτό ένα ιδιότυπο αλυσιδωτό εξάρτημα που κρέμεται πάνω από τη φουστανέλα Αρχικά ήταν μια αρβανίτικη ασημοσουγιά, που την κρεμούσαν στο αριστερό πλάι με ασημένια αλυσίδα και την έμπηγαν στο σελάχι. Με τον καιρό όμως αντικαταστάθηκε από το συγκερκιμένο κόσμημα, το οποίο όμως κράτησε την παλιά ονομασία, Ασημοσουγιά. Οι αρματωμένοι χρησιμοποιούν δύο τέτοιες σουγιές. Η μία σκεπάζει το μπροστινό μέρος της φουστανέλας και η άλλη το πίσω. 
3. Το φυσεκλίκι : Έχει σχήμα τριγωνικό, φτιαγμένο από δερμάτινες λουρίδες, που καταλήγει σε μια ασημένια παλάσκα. 
4. Οι παλάσκες: Αυτές στερεώνονται από τη ζώνη του σελαχιού στο πίσω μέρος. 
5. Το χαϊμαλί (το φυλαχτό ): Ήταν μια θήκη, όπου έκλεινε μέσα κάθε λογής φυλαχτικά και το κρεμούσαν με αλυσίδα από το λαιμό και έπεφτε προς τα αριστερά του στήθους πάνω περίπου από την καρδιά. 
6. Τα τσαρουχοθήλυκα ή τσαρουχοτοκάδες: Ήταν οι κεντημένες πόρπες των τσαρουχιών. 
7. Η ασημένια πισώπλακα: Ήταν μια ασημένια πλάκα που την κρεμούσαν οι αρματωμένοι στην πλάτη του γιλέκου, στη μέση και έφτανε μέχρι τη βάση του. 
8. Τα γονατάρια: Ήταν ασημένιες φλωροκαπνισμένες κοίλες θήκες (γαντζούδια), που έμπαιναν μπροστά στα γόνατα. 
9. Τα δαχτυλίδια.: Πέρα από το στολισμό της φορεσιάς, οι αρματωμένοι στόλιζαν και τα δάχτυλα των χεριών τους με φανταχτερά δαχτυλίδια. 
10. Με τον καιρό από τα παραπάνω κοσμήματα της φορεσιάς έπαψαν να χρησιμοποιούνται οι παλάσκες, το χαϊμαλί, οι τσαρουχοτοκάδες, τα γονατάρια και τα τελευταία χρόνια τα δαχτυλίδια.


Τα άρματα
Το καμάρι του αρματωμένου είναι τα άρματά του, που είναι τα εξής;
1. Tα ασημοκούμπουρα
2. Το χαρμπί ή μασάκι: Είναι ασημένια μυτερή βέργα και με το κυλινδρικό θηκάρι του χρησίμευε στο γέμισμα της πιστόλας
3. Η κάμα: Μαχαίρι με κόψεις κι από τις δυο μεριές. Ο γενικός αυτός οπλισμός συμπληρώνεται με λογής μαχαίρια των οποίων οι φανταχτερές λαβές εξέχουν από το σελάχι για εντυπωσιασμό.
4. Το γιαταγάνι
5. Η πάλα
6. Το καριοφίλι 
Από το βιβλίο του Γ.Χ.Κομζιά ‘’Το πανηγύρι της Αγι’ – Αγάθης‘’, Αιτωλικό 1999